Een ongeëvenaarde kracht bezielt de werkelijkheid die Zola heeft beschreven en hij is in het grote spel der mensen, bezeten van een naturalistische weetgierigheid, binnengedrongen. Alle kanten van de samenleving, van het uitschot van de Parijse straten tot de hoogste aristocratische kringen heeft hij bestudeerd, in zich opgenomen en weergegeven, en hieruit heeft hij zijn grote werk Les Rougon-Macquart opgebouwd. Zijn theorie dat de karakters van de mensen worden bepaald door erfelijkheid en omgeving ligt in deze geschiedenis van een over alle lagen van de bevolking vertakte familie onder het Empire besloten. ‘Het type vrouw’, schrijft C.J. Kelk in zijn inleiding, ‘dat Emile Zola in Nana beschrijft is wel een specifieke negentiende-eeuwse figuur. Het is de vrouw, de fatale vrouw, langzamerhand uit de aandacht verdwenen, maar altijd nog overal in levende lijve aanwezig, de vrouw die zozeer beslag legt op het zinneleven der mannen, dat zij de positie gaat innemen van een heerseres. In die heel andere omstandigheden van de vorige eeuw kon haar invloed verder reiken dan in onze nuchtere hedendaagse wereld. Toch is het ras zeker niet uitgestorven; een der laatste herinneringen die men aan dit vrouwentype heeft, ligt een jaar of vijf in het verleden, toen Christine Keeler het bestond de hele Engelse regering in opspraak te brengen, en een enkel lid van het kabinet als politicus te doen sneven’. Nana is een volksmeisje, prachtig gebouwd, met vlammend rossig blond haar en een al even vlammend temperament. Alleen om haar uitzonderlijke schoonheid krijgt zij een rol in een revue, hoewel ze absoluut niet kan zingen en nog minder kan acteren. Vanaf dat moment rijst haar ster bliksemsnel aan de hemel van het wereldse Parijs. Een van haar talrijke minnaars is de deftige kamerheer aan het keizerlijke hof, graaf Muffat de Beuville, die zij stelselmatig uitzuigt en vernedert tot een bijna dierlijke staat van onderwerping. Hij is niet de enige, zij heeft niet voldoende aan zijn rijkdommen en verslindt de vermogens van andere minnaars, die zij daarna uitgeschud terzijde schuift om aan een nieuw avontuur te beginnen. Zij zaait dood en verderf met haar schoonheid en verachting voor de man. Als zij gaat samenwonen met een acteur, die haar mishandelt en minacht, ontdekt ze een diepe vriendschap voor een lotgenote, Satin, met wie zij langs de Parijse trottoirs slentert en voor wie zij later een razende liefde opvat. Tot haar tragische dood toe houdt ze de man gevangen, onderwerpt hem aan zich en neemt als vrouw wraak op de vernederingen die haar seksegenoten van hem te verduren hebben. Zij sterft zoals ze heeft geleefd, en in haar doodsstrijd treedt de verdorvenheid en verrotting naar buiten, de kenmerken van de decadentie van die tijd. Emile Zola wordt ten onrechte wel eens beschouwd als een ‘ouderwets’ auteur. Juist in deze tijd waarin feiten en realiteit op de voorgrond staan, is een rehabilitatie van zijn grandioos talent niet alleen op zijn plaats, maar noodzakelijk.

Zola Emile

Nana