De gouden ezel, ook wel Metamorphosen geheten, is de oudste Latijnse roman die wij volledig bezitten. Het verhaal werd omstreeks het jaar 150 van onze jaartelling geschreven door Apuleius, afkomstig uit Madaura (Afrika). De held Lucius wordt tijdens zijn reis door het heksenland Thessalië, ten gevolge van de toepassing van een verkeerde toverzalf, in een ezel veranderd. Een bijzondere ezel evenwel: met menselijk verstand, menselijke gevoelens, een haarscherpe opmerkingsgave en een feilloos geheugen. Wanneer Lucius, door het ingrijpen van de godin Isis, zijn menselijke gedaante heeft herkregen, blijkt hij bij machte alle beproevingen die hij als ezel heeft doorstaan, te vertellen. Sommige zijn ondanks alles grappig, sommige dramatisch, sommige fantastisch. Het sprookje van Amor en Psyche, dat een zegetocht heeft gemaakt door de wereldliteratuur, vormt een deel van het verhaal. In het laatste boek van de Metamorphosen wordt de wijding van Lucius tot priester in dienst van de godin Isis verhaald. Hierdoor is dit hoofdstuk van belang voor de kennis van de Isis-mysteriën. De gouden ezel heeft grote invloed gehad op de wereldliteratuur. Cervantes, Lafontaine, Walter Pater en Louis Couperus zijn aan Apuleius schatplichtig.