Er bestaat over het verblijf van Czaar Peter de Grote te Zaandam reeds een uitgebreide literatuur. De heer Jac. Scheltema, die als vrederechter in deze stad heeft gewoond, vond er belangrijke aantekeningen door de Zaandamse lakenkoopman en vroedschap Jan Cornelisz Noomen over dat verblijf bijna dagelijks genoteerd, en hij gaf toen in de jaren 1814 en 1817 belangrijke werken over Czaar Peter en over Rusland in betrekking tot de Nederlanden het licht, die door hun nauwkeurigheid en historische waarheid veel verschillen met de fantastische verhalen van vroegere tijd. Zover mij bekend is, bestaat er echter nog geen uitgebreid verhaal over dit onderwerp voor jeugdige lezers. De heer Kieviet, de bekende schrijver voor de jeugd, heeft deze taak op zich genomen, en verzocht mij het verhaal eens door te lezen voor het ter pers ging. Ik heb het met zeer veel genoegen gedaan en mij er in verheugd, dat de bijzonderheden van het verblijf van de Czaar te Zaandam zo nauwkeurig zijn medegedeeld, terwijl het niet anders kan, of het onder de aandacht brengen van de Groenlandse visserij geeft aan het geheel een meer lokale kleur. De walvisvaart, die sedert jaren niet meer in Nederland wordt uitgeoefend, was eenmaal voor de Nederlandse Provinciën een zeer belangrijke tak van handel, die duizenden mensen werk verschafte en waarvoor velen zich interesseerden. Vooral in de Zaandamse streken werd tal van schepen ter walvisvangst uitgerust en vonden velerlei ambachten en neringen daardoor een grote steun. Het kan niet anders of de jongens van het Oud-Zaandam voelden zich tot de avontuurlijke reizen naar het Noorden aangetrokken. De in dit verhaal genoemde jongens hebben voor het merendeel in die tijd geleefd, maar zij waren in dat jaar van 1697 iets jonger of ouder. Het is een der voorrechten van de romanschrijver, dat hij de leeftijd van de optredende personen pasklaar mag maken voor zijn geschiedkundige werken. Zo was Arend Bloem, die een zoon was van Burgemeester Claas Arendsz. Bloem, geboren in het jaar 1678 en zag Nicolaas Calff in 1677 het levenslicht. Beide jongelui waren dus reeds 20 jaar. Vooral Nicolaas Calff werd een bijzonder bekend en bemind burger te Zaandam: hij stond aan het hoofd van een groot handelshuis, en was ook een beoefenaar van kunsten en wetenschappen. Hij had veel gereisd, Duitsland, Frankrijk en Italië bezocht, en een menigte kunstvoorwerpen en antiquiteiten zijn door hem verzameld op zijn fraaie buitenplaats Polanen bij Halfweg Haarlem. De eigenaar van de scheepswerf, waarop Czaar Peter gewerkt heeft, Lijnst Tewisz. Rogge was in 1697 nog een jonge man; zijn 4 zonen waren toen of nog zeer jong of nog niet geboren. Cornelis Gerritsz. Jongekees, de man onder de Beer, die de jongens zijn avontuur bij Groenland vertelt, was reeds in 1677 overleden. Het verblijf van Czaar Peter in Holland en te Zaandam is voor de Nederlandse gewesten een belangrijke episode geweest. De energieke vorst bracht daarmede een eresaluut aan de grote nijverheid en handel van het oude, kleine Holland. Nog steeds is het voor het nageslacht welgevallig met de gedachte zich in het gouden tijdperk onze geschiedenis te verplaatsen, en het kan niet anders, of bij jongelieden wordt dan de lust opgewekt tot navolging van de daden der voorvaderen. Boeken als Jongens van Oudt Holland van de heer Kieviet werken daartoe zeker mede! G. J. HONIG. Zaandijk.

Kieviet C. Joh.

Jongens van Oudt-Holland